Μεσολόγγι. Δεκαετία του '50. Θαµπές µνήµες από το φορτωµένο παρελθόν. Πέτρα
λευκή των νεοκλασσικών σπιτιών µε νοτισµένα κεραµίδια, καθρεφτισµοί νερών σε
ακάλυπτες εκτάσεις, γραµµή της λιµνοθάλασσας - γραµµή του Αράκυνθου, ο τόπος,
πέρασµα χρωµάτων. Μάτια ανοιχτά στο γκρίζο και στο πράσινο, µάτια
αγναντεύοντας την άνοιξη από τη στάθµη του πελάγους, από το ύψος του µικρού
παιδιού.
Περάσµατα µορφών, περάσµατα σχηµάτων, ξέφτια από τρίσβαθες φωνές µ'
ατέρµονη εµµονή ν' αφουγκραστούµε κάτι απ' το πανάρχαιο παραµύθι του τραγικού
Μελέαγρου, του γιου του Οινέα, ένα δαυλί αναµµένο µες στη νύχτα - ριζά του
Αράκυνθου, φθορά του ανέµου - να φεύγει απ' την Πλευρώνα στους Οινιάδες και να
ζητάει τη µάνα του την Αλθαία µες στην απανεµιά της Καλυδώνας. Ένα τραγούδι της
ανθρώπινης µοίρας στο σκότος και στο φως.
Έχω την αίσθηση ότι ο Απόστολος Κούστας, γεννηµένος πολύ κοντά στο ιερό της
Καλυδώνας, πολύ κοντά στην «ιερή πόλη», απ' τα περάσµατα των ήχων, των µορφών
και των χρωµάτων κράτησε το στοιχείο της µυστικότητας του µύθου που συνδέει τη
ζωή του ανθρώπου µε τα πράγµατα, του δηµιουργού µε τα δηµιουργήµατα. Μέσα απ'
το ρίγος της φθοράς η δυνατή αίσθηση του καλλιτέχνη σαγηνεύει τη µαγική
«πρωτοεικόνα», που αναδύεται θαρρείς από τα βάθη των αιώνων, και προσπαθεί να
στήσει τη µορφή σπάζοντας φράγµατα του χώρου και του χρόνου, παραµερίζοντας
δυνάµεις διαβρωτικές κι ενάντιες που θρυµµατίζουν την ολότητά της. Κάθε ταξίδι
εξωτερικεύει τη ψυχή µιας νέας τοµής στη συνολική έκφραση του κόσµου.
Η τωρινή «εξωτερίκευση ψυχής» του Απόστολου Κούστα σταθµεύει στην
αφοµοίωση και διερµηνεία της καλλιτεχνικής έκφρασης ενός κόσµου νέου που
επιχειρεί να υποτάξει το µυθικό στοιχείο στην αποκαλυπτική και καθαρή αλήθεια,
ορίζει τη σχέση ανθρώπου και πραγµάτων µε άλλη διάσταση και παροτρύνει να
ανοιχτούµε πέρα από τα πράγµατα: είναι η Βυζαντινή Τέχνη που ξεπερνά τους
οραµατισµούς των φαινοµένων κι επιζητεί τη σύλληψη των νοουµένων, µε ορατό
διάµεσο την εικόνα - άµεση αίσθηση του υλικού και ταυτόχρονα υπεραίσθηση του
νοητού - ένα σύµβολο αρχής και τέλους.
Ο Απόστολος Κούστας γνωρίζει βαθιά το ανθρώπινο συναίσθηµα και τις εκφάνσεις
του επικού, λυρικού ή τραγικού µεγαλείου και (όπως ο βυζαντινός καλλιτέχνης
επιχειρεί µε την αφαίρεση να αποκαλύψει τη βεβαιότητα για το ακατάλυτο του
Θείου) µε τη δική του αφαιρετική λειτουργία σέβεται την συνεκτική εσωτερική δοµή
του οικουµενικού µύθου. Δεν τον παραµορφώνει. Χρησιµοποιεί τα σύµβολα της
παλαιοχριστιανικής τέχνης ως δοκιµασµένες διαθλάσεις, ίχνη µιας σταθερής πορείας
της ανθρώπινης περιπέτειας. Δεν αλλοιώνει το παλαιότερο νόηµά τους, ούτε το
αποκόπτει από τη χριστιανική µετακέντρωση, αλλά προεκτείνει την ανακύκλωση
στην αιωνιότητα. Ο ΙΧΘΥΣ δεν είναι µόνο εξεικόνισµα της ιερής λατρείας στην
Αίγυπτο και τη Συρία, ούτε το ακρόστιχο που γνώρισε εκπληκτική διάδοση ως
σύµβολο του Χριστού στην πρωτοχριστιανική τέχνη και φιλολογία, αλλά και
σύνδεσµος ζωής του ανθρώπου, δαυλός του µύθου, σε µια ενιαία διαπλοκή του
µυστικού ρυθµού που διέπει τη συνύπαρξή του µε τον άνθρωπο. Το παγώνι είναι ο
αιώνιος αυτός ρυθµός, σύµβολο της αθανασίας και του παραδείσου [του κήπου της
γαλήνης στη συνύπαρξη]. Το ίδιο ο Σταυρός, το ιερότερο σύµβολο του Πάθους που
ρίζωσε βαθιά στην πίστη και τη ζωή των Χριστιανών, σηµείο ανάτασης κι ελπίδας.
Ξύλο και Δέντρο «της ζωής ηµών» για τον απαράµιλλο βυζαντινό µελουργό Ρωµανό
τον Μελωδό.
Όλα τα θέµατα του χαράκτη αγκαλιάζουν την ευρύτερη υφή της µετακενωµένης
συµβολικής µυθολογίας. Μέσα από την παράσταση ορωµένων η αντίστιξη των
νοουµένων: Ερµής και Άγγελος, Γαία και Βρεφοκρατούσα Παναγία (πανανθρώπινη
πρωτοεικόνα της µητρότητας στον Ευαγγελισµό της Οικουµένης). Βελλερφόντης -
που σκότωσε τη Χίµαιρα και ο δρακοντοκτόνος Άι Γιώργης (πάλη του καλού µε το
κακό, καταστροφή ή διάρκεια του µυστικού ρυθµού στη λειτουργία του µύθου),
Ηρακλής τροπαιοφόρος κατά του Αχελώου και Άι Δηµήτρης ο λυτρωτής της
βυζαντινής Θεσσαλονίκης από τους βαρβάρους επιδροµείς της. Η αυστηρή µορφή
του Ιεράρχη µας οδηγεί στο κέντρο του οικουµενικού χριστιανικού ουµανισµού, αλλά
παραπέµπει ταυτόχρονα στο καταστάλαγµα της αξίας των κλασσικών γραµµάτων που
φρόντισαν οι Βυζαντινοί µε τα χειρόγραφά τους να µεταλαµπαδεύουν στη Δύση. Ένα
τέτοιο δείγµα αποτυπώνεται στο χειρόγραφο της µονής του Κρεµαστού από τον 12ο
αιώνα, µαρτυρία της προγονικής έγνοιας για τη διάσωση και διάδοση των ελληνικών
γραµµάτων.
Ύλη του πνεύµατος και ύλη σωµατική, από µιαν ατέρµονη πάλη ανάµεσα στο φθαρτό
και το άφθαρτο, έκφραση του τραγικού αλλά και της άυλης πνευµατικότητας η Άκρα
Ταπείνωση κρύβει τη διάσταση της ζωής και µάλιστα «ζωής αιωνίου».
Η αισιόδοξη και φωτεινή σκέψη του Απόστολου Κούστα δεν τον αποµακρύνει από
τη γνωστή και καταξιωµένη γραφή της δηµιουργικής έκφρασής του. Η τέχνη του
διεισδύει και ξεπερνά το αντικείµενο της σπουδής του, υψώνοντάς το στο επίπεδο της
µυστικής επικοινωνίας του µε τη ζωή, τα µυστικά της φύσης κα της πνοής του
ανθρώπου, εισάγοντάς το στον µυστικό ρυθµό της οικουµενικής πνοής της Τέχνης:
αµετάκλητα, οµοιόµορφα και λιτά.
Βασίλης Κατσαρός - Βυζαντινολόγος Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ